Mawia
się, że cel uświęca środki. Jest to polski odpowiednik
łacińskiej sentencji mówiącej, że rezultat dowodzi wartości
podjętych czynów, że rezultat potwierdza słuszność podjętych
czynów: exitus acta probat.
Pozostawiając otwartą kwestię, czy autorowi tych słów w
kontekście jego poematu (Owidiusz, Heroides) rzeczywiście chodziło
o znaczenie, jakie im nadano, należałoby zastanowić się, czy
rzeczywiście słuszne etycznie cele można osiągać nieetycznymi
metodami. I jeszcze dalej: czy cel więcej niż etyczny, bo święty,
można osiągnąć metodami nieetycznymi i nieświętymi? A nawet
również nad tym można się zastanowić: czy święty cel, czyli
Boga, można osiągnąć metodami wyłącznie etycznymi?
„Aby
zrozumieć, czym powinno być funkcjonowanie organizmu duchowego,
trzeba dobrze odróżnić poza cnotami teologicznymi [sprawnościami
boskimi, tzn. wiarą, nadzieją, miłością – dopisek mój] cnoty
moralne nabyte, opisane już przez moralistów starożytności
pogańskiej i mogące istnieć bez stanu łaski, od cnót moralnych
wlanych [udzielonych] nie znanych moralistom pogańskim, a opisanych
w Ewangelii. Pierwsze, jak nazwa wskazuje, nabywa się przez
powtarzanie aktów pod kierunkiem rozumu przyrodzonego [naturalnego]
mniej lub bardziej urobionego. Drugie nazywają się wlane
[udzielone], gdyż tylko Bóg może nam ich udzielić; nie są one
rezultatem powtarzania przez nas aktów, otrzymaliśmy je na chrzcie
jako części organizmu duchowego, a rozgrzeszenie je nam przywraca,
jeśli mieliśmy nieszczęście je utracić. Cnoty moralne nabyte,
znane poganom, mają przedmiot dostępny rozumowi przyrodzonemu;
cnoty moralne wlane [udzielone] mają przedmiot z istoty swej
nadprzyrodzony, proporcjonalny do naszego celu nadprzyrodzonego,
który byłby niedostępny bez wiary wlanej [udzielonej wiary] w
życie wieczne, w złość grzechu, w wartość odkupującą Męki
Zbawiciela, w cenę łaski i sakramentów.” (Garrigou-Lagrange OP,
Trzy okresy życia wewnętrznego, s. 60)
Krótko
mówiąc: cele wyłącznie etyczne zdobywa się etycznymi środkami,
ale cel święty, którym jest Bóg, zdobywa się środkami świętymi,
uświęconymi przez ten cel, czy wręcz – boskimi. Oto niektóre z
nich – poza omówioną wcześniej udzieloną (wlaną) wiarą,
udzieloną (wlaną) nadzieją, udzieloną (wlaną) miłością:
Główne
sprawności (cnoty) etyczne wyższe - wspomagające w nas rozum i
wolę:
ROZTROPNOŚĆ
1.
Przedmiot roztropności: prawda praktyczna, czyli prawda
przejawiająca się w naszych czynach. Wiara oświeca w umyśle
roztropność, a z niej rodzą się: przewidywanie,
przezorność, stałość, uległość dobrym radom,
prostota, prawość, prawdomówność.
2.
Powiązany z roztropnością dar Ducha Świętego: rada (duch
rady) - dana do pełnienia rzeczy trudnych, doskonali umysł
oświecony wiarą do rozstrzygania naszych czynów, pomaga
roztropności wlanej stać się uzdolnieniem do świętego
rozeznania.
3.
Związane z roztropnością owoce darów Ducha Świętego i powiązane
z nimi błogosławieństwa ewangeliczne: miłosierdzie -
błogosławieństwo życia czynnego (ludzie miłosierni miłosierdzia
dostąpią).
4.
Równoległe zagrożenia duchowe: nieroztropność,
niedbalstwo, przebiegłość, fałszywa roztropność.
SPRAWIEDLIWOŚĆ
1.
Przedmiot sprawiedliwości: a. sprawiedliwość wymienna
[...], b. sprawiedliwość rozdzielcza [...], c.
sprawiedliwość ogólna, d. słuszność - polega na
byciu bez zarzutu w stosunku do innych, w tym do Boga. Miłość
oświeca w woli sprawiedliwość, a z niej rodzą się: religia,
pokuta i zadośćuczynienie, posłuszeństwo,
pietyzm synowski, należny szacunek, wdzięczność,
stosowność i łaskawość w karaniu, prawdomówność,
pamięć o prawach i obowiązkach przyjaźni, obowiązek
uprzejmości wobec wszystkich, obowiązek szczodrości,
wierność i lojalność.
2.
Powiązany ze sprawiedliwością dar Ducha Świętego: pobożność
(duch pobożności) - dana do pełnienia rzeczy zwykłych, doskonali
wolę i uczucie w stosunku do czci należnej Bogu oraz w stosunku do
miłości braterskiej należnej wszystkim dzieciom Boga.
3.
Związane ze sprawiedliwością owoce darów Ducha Świętego i
powiązane z nimi błogosławieństwa ewangeliczne: pokuta,
posłuszeństwo, sprawiedliwość, cichość ducha,
słodycz duchowa - błogosławieństwo ucieczki od grzechu
(ludzie cisi na własność posiądą ziemię).
4.
Równoległe zagrożenia duchowe: niesprawiedliwość, obłuda,
zakłamanie, zabobonność.
Główne
sprawności (cnoty) etyczne niższe - porządkujące w nas
emocjonalność:
MĘSTWO
1. Z
męstwa rodzą się: cierpliwość, wielkoduszność,
długomyślność.
2.
Powiązany z męstwem etycznym dar Ducha Świętego: męstwo
duchowe (duch męstwa) - dane do pełnienia rzeczy trudnych,
doskonali wolę i uczuciowość przeciwko obawie przed
niebezpieczeństwem i przeciwko zniechęceniu.
3.
Związane z męstwem owoce darów Ducha Świętego i powiązane z
nimi błogosławieństwa ewangeliczne: cierpliwość,
pragnienie sprawiedliwości - błogosławieństwo życia
czynnego (głodni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, oraz
którzy cierpią prześladowanie – będą nasyceni).
4.
Równoległe zagrożenia duchowe: zuchwalstwo, tchórzostwo,
małoduszność.
UMIARKOWANIE
1. Z
umiarkowania rodzą się: czystość, dziewictwo,
łagodność, słodycz, ubóstwo.
2.
Powiązany z umiarkowaniem dar Ducha Świętego: bojaźń
(duch bojaźni) - dana do pełnienia rzeczy zwykłych, doskonali
wolę i uczuciowość przeciwko nieuporządkowanym pożądliwościom,
jest to święta bojaźń przed popełnieniem grzechu (tak pojmowana
bojaźń stanowi początek mądrości).
3.
Związane z umiarkowaniem owoce darów Ducha Świętego i powiązane
z nimi błogosławieństwa ewangeliczne: łagodność, pokora,
czystość, ubóstwo - błogosławieństwo ucieczki od
grzechu (ubodzy w duchu – do nich należy królestwo niebieskie).
4.
Równoległe zagrożenia duchowe: niewstrzemięźliwość,
rozwiązłość, gniew, pycha, niezdrowa
ciekawość.
Opracowane
na podstawie: R.
Garrigou-Lagrange OP, Trzy okresy życia wewnętrznego wstępem do
życia w niebie, Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, Niepokalanów, 1998
01.11.2012
.
